Het ontstaan van klokken

Het ontstaan van klokken

Geplaatst op 30 juli 2021

De inspanningen van de mens om de tijd te meten hebben in de loop van de geschiedenis bijgedragen tot de evolutie van onze technologie en wetenschap. De behoefte om de verdeling van dag en nacht te meten bracht de oude Egyptenaren, Grieken en Romeinen ertoe zonnewijzers, waterklokken en andere vroege chronometrische instrumenten te creëren. West-Europeanen namen deze technologieën over, maar in de 13e eeuw bracht de vraag naar een betrouwbaar instrument voor tijdmeting middeleeuwse ambachtslieden ertoe de mechanische klok uit te vinden. Hoewel dit nieuwe instrument voldeed aan de eisen van kloosters en stedelijke gemeenschappen, was het te onnauwkeurig en onbetrouwbaar voor wetenschappelijke toepassingen totdat de slinger werd gebruikt om de werking ervan te regelen. De precisie-uurwerken die vervolgens werden ontwikkeld, boden een oplossing voor het kritieke probleem van de positiebepaling van een schip op zee en speelden vervolgens een sleutelrol in de industriële revolutie en de opmars van de westerse beschaving.

Tegenwoordig bepalen zeer nauwkeurige tijdmeters het ritme van de meeste van onze elektronische apparaten. Bijna alle computers bijvoorbeeld bevatten een kwarts-kristalklok om hun werking te regelen. Bovendien kalibreren tijdsignalen die door satellieten van het Global Positioning System worden uitgezonden niet alleen de functies van precisie-navigatieapparatuur, maar doen zij dat ook voor cellulaire telefoons, systemen voor onmiddellijke aandelenhandel en landelijke stroomdistributienetwerken. Deze op de tijd gebaseerde technologieën zijn zo diep geworteld in ons dagelijks leven dat we ons pas bewust worden van onze afhankelijkheid ervan wanneer ze niet werken.

Terugrekenende data

Volgens archeologisch bewijs begonnen de Babyloniërs en Egyptenaren minstens 5000 jaar geleden de tijd te meten. Zij introduceerden kalenders om gemeenschappelijke activiteiten en openbare gebeurtenissen te organiseren en te coördineren, om het vervoer van goederen te plannen en vooral om de plant- en oogstcycli te reguleren. Zij baseerden hun kalenders op drie natuurlijke cycli: de zonnedag, gekenmerkt door de opeenvolgende perioden van licht en duisternis als de aarde om haar as draait; de maanmaand, die de fasen van de maan volgt als deze om de aarde draait; en het zonnejaar, gedefinieerd door de wisselende seizoenen die de omwenteling van onze planeet om de zon begeleiden.

Uitgelicht: https://www.klokkenshop.com/kleur/zwarte-klokken/

Vóór de uitvinding van het kunstlicht had de maan een grotere sociale invloed. En vooral voor degenen die dicht bij de evenaar woonden, was haar wassende en afnemende verschijning opvallender dan het voorbijgaan van de seizoenen. De kalenders die op de lagere breedtegraden werden ontwikkeld, werden dan ook meer beïnvloed door de maancyclus dan door het zonnejaar. In noordelijker streken echter, waar seizoensgebonden landbouw belangrijk was, werd het zonnejaar belangrijker. Toen het Romeinse Rijk zich naar het noorden uitbreidde, organiseerde het zijn kalender voor het grootste deel rond het zonnejaar. De huidige Gregoriaanse kalender is afgeleid van de Babylonische, Egyptische, Joodse en Romeinse kalenders.

De Egyptenaren stelden een burgerlijke kalender op met 12 maanden van 30 dagen, waaraan vijf dagen werden toegevoegd om het zonnejaar te benaderen. Elke periode van 10 dagen werd gemarkeerd door het verschijnen van speciale groepen sterren (constellaties), decans genaamd. Bij de opkomst van de ster Sirius vlak voor zonsopgang, die plaatsvond rond de zo belangrijke jaarlijkse overstroming van de Nijl, waren 12 decans aan de hemel te zien. De kosmische betekenis die de Egyptenaren aan de 12 decanen gaven, bracht hen ertoe een systeem te ontwikkelen waarin elk interval van duisternis (en later elk interval van daglicht) in een dozijn gelijke delen werd verdeeld. Deze perioden werden temporele uren genoemd omdat hun duur varieerde met de veranderende lengte van dagen en nachten met het verstrijken van de seizoenen. De zomeruren waren lang, de winteruren kort; alleen op de lente- en herfstequinoxen waren de uren van daglicht en duisternis gelijk. De tijdrekening, die werd overgenomen door de Grieken en vervolgens door de Romeinen (die ze over heel Europa verspreidden), bleef gedurende meer dan 2500 jaar in gebruik.

Uitvinders creëerden zonnewijzers, die de tijd aanduiden aan de hand van de lengte of de richting van de schaduw van de zon, om de temporele uren overdag bij te houden. De nachtelijke tegenhanger van de zonnewijzer, de waterklok, werd ontworpen om ’s nachts de tijd aan te geven. Een van de eerste waterklokken was een bekken met een klein gaatje in de bodem waardoor het water naar buiten druppelde. Het dalende waterniveau gaf het uur aan dat verstreek wanneer het onder de uurlijnen dook die op het binnenoppervlak waren gegraveerd. Hoewel deze apparaten rond de Middellandse Zee goed werk leverden, kon men er niet altijd op vertrouwen in het bewolkte en vaak ijskoude weer van Noord-Europa.

Tip: https://www.klokkenshop.com/tafelklokken/

De polsslag van de tijd

De eerste recordente mechanische klok met gewichtsaandrijving werd in 1283 geïnstalleerd in de priorij van Dunstable in Bedfordshire, Engeland. Dat de Rooms-Katholieke Kerk een belangrijke rol heeft gespeeld bij de uitvinding en ontwikkeling van de klokkentechnologie is niet verwonderlijk: de strikte naleving van de gebedstijden door kloosterordes leidde tot de behoefte aan een betrouwbaarder instrument voor het meten van de tijd. Bovendien beheerste de kerk niet alleen het onderwijs, maar beschikte zij ook over de middelen om de meest bekwame ambachtslieden in dienst te nemen. Bovendien ontstond er door de groei van de stedelijke handelsbevolking in Europa in de tweede helft van de 13e eeuw vraag naar betere tijdmeters. Rond 1300 bouwden ambachtslieden klokken voor kerken en kathedralen in Frankrijk en Italië. Omdat de eerste exemplaren de tijd aangaven door op een bel te slaan (en zo de omringende gemeenschap attent maakten op haar dagelijkse plichten), werd de naam voor deze nieuwe machine afgeleid van het Latijnse woord voor bel, clocca. Het revolutionaire aspect van deze nieuwe tijdwaarneming was niet het neergaande gewicht dat voor de aandrijfkracht zorgde, noch de tandwielen (die al minstens 1300 jaar bestonden) die de kracht overbrengden; het was het onderdeel dat ontsnappingsmechanisme werd genoemd. Dit apparaat regelde de rotatie van de raderen en bracht de kracht over die nodig was om de beweging van de oscillator in stand te houden, het deel dat de snelheid regelde waarmee de uurwerkmaker werkte. De uitvinder van het echappement van de klok is onbekend.